“…onlar tənqid etmədilər, dövlətin və kapitalın siyasətini qoruyan və himayə edən müharibə problemini gündəmə gətirmədilər. Onlar bu siyasəti yaratdılar və bununla bağlı xatirələr nə qədər hafizələrdən silinməyə çalışılsa da hələ də var, yaşayır…” Qarabağ münaqişəsinin - ölü və ya diri - bir məna və bir əhəmiyyəti var: pulun gücünə xidmət etmək. 30 ildir ki, bu münaqişə Ermənistan, Qarabağ və Diaspora cinayətkar oliqarxiyasını Ermənistanda və Qarabağda yaşayan vətəndaşların hesabına bəsləyir və zənginləşdirir. Və cinayətkar oliqarxiya geri çəkilmək istəmir: davam edən geosiyasi dəyişikliklər şəraitində Qarabağ məsələsini daima qızışdıran və əsasən Ermənistanın anklav mövqeyini uzadan ideoloqlarının məqsədlərinin nə olduğunu söyləmək çətindir. Lakin cinayətkar-oliqarx kapitalizmin yırtıcı və anklav təbiətini nəzərə alsaq, bu ideologiyanın təmsilçilərinin yeni şərtlərdəki mövqelərini bir daha aydınlaşdırmağa hazırlaşdıqlarına ümid etməyə ehtiyac yoxdur. Şahid olduğumuz şeylərin - türk mallarına qoyulan sanksiyadan və qiymət artımlarından sərhəddəki hadisələrə qədər - yalnız bir məqsədi var: deblokadanı daha uzun müddət təhrik etmək və qapalı anklavın mövcudluğunu mümkün qədər uzatmaq. Bu anklav kapitalizminə uşaq bağçalarından universitetlərə və əsas ideologiya istehsal edən siyasi təhlilçilərə qədər hər kəs xidmət edir. Onlar insanlara qorxu aşılayır və anklav kapitalı uğrunda şikəst edir. Məktəblər və akademiyalar insanları xarici düşmənlərdən qorumaq, əslində isə təcrid etmək və qullaşdırmaq məqsədi ilə davamlı olaraq nasist ideyalarını təkmilləşdirir. Yuxarıdan təlqin edilən bütün bu zibilləri sonsuz və fasiləsiz olaraq bilik, həyat forması, yaşayış tərzi kimi qəbul etmək olmaz. 30 il ərzində bir dövlət başqa bir dövlətin ələ keçirilən sərhədlərini özündə saxladı. Azərbaycanın 7 bölgəsini ələ keçirənlərin Qarabağın özünümüdafiə qüvvələri olduğuna əlbəttə ki, inanırıq. 30 illik erməni müdaxiləsi zamanı yüz minlərlə insan qaçqın düşdü, evlərini tərk etdi, şəhər və kəndlər dağıdıldı, insani və mədəni itkilər oldu. Hamısı orada idi. Bu həqiqət bizim dinc yaşamağımıza mane olmadı. Bu insanları şəxsən evlərindən qovmadığımız, şəxsən heç kimi öldürmədiyimiz aydındır. Səhv təhsil aldığımız, bizə yalan deyildiyi, aldadıldığımız bəllidir. Kasıb olduğumuz və rabitə vasitələrindən, yollardan məhrum olduğumuz, çox az yer gəzib, az yer gördüyümüz də aydındır. Ancaq bunların heç biri siyasi dəlilik və millətçilik eqoizminə sonsuz dərəcədə haqq qazandıra və qidalandıra bilməz. Bu, belə olmur. Bir nöqtədə dayanmalı və azərbaycanlılar bir kilometr irəlilədikdə belə bağırmamalısan. Ermənistanda neçə nəfər ölkənin revanşist hakimiyyətinin təcavüzkar siyasətindən narahat oldu? Niyə bu siyasəti qəbul etdik və səssizcə dəstəklədik? Bir fransız monarxının nə vaxtsa dövlətin onun özü olduğunu söylədiyi üçünmü? Biz də inandıq ki, bu dövlət bizim özümüzük? Səmimi olaraq inanırdıq ki, bu dövlət Robert Köçəryan, Serj Sarkisyan, Manvel Qriqoryan deyil, məhz bizik? Deməli, hər şeydə, xüsusilə xarici düşmənə nifrətdə müticəsinə və səssizcə onlara itaət etməliyik? (Bu insanların və onlara xidmət edənlərin) ekranlarımızdan və kitablarımızdan diktə etdiklərinin bizə, gündəlik həyatımıza, arzularımıza nə dəxli var? Bu könüllü köləlik nə üçündür? Siçan tələsindən qaçmaq üçün göstərilən bu inadkar müqavimət nə uğrundadır? Qarşıda seçkilər var: Ermənistanda erkən parlament seçkiləri keçirilərkən, hələ geopolitik əhəmiyyətli çox santimetr ölçüləcək, çox insan sudan zəhərlənəcək, liftlərdə ilişəcək, kimisə maşın vuracaq. Hər ehtimala görə, Köçəryan və daşnaklar parlamentə qayıdacaqlar. Amma qayıtmaya da bilərlər. Mövzu bu deyil. Ancaq yalnız ağrı və əzab gətirən erməni vaxtının nə vaxt bitəcəyi və bu ərazidə insanların vaxtının nə zaman başlayacağı məlum deyil. Qayane Ayvazyan, tarixçi